De 10 trends in de bouw voor 2018

De belangrijkste trends in de bouw van dit moment zijn natuurlijk de groeiende economie en toepassingen zoals augmented reality. Maar wist je dat ook het Internet of Things en ontwikkelingen zoals 5G in het nieuwe jaar de bouwsector op hun kop kunnen gaan zetten? Een overzicht van alle trends in de  bouw voor 2018.

1. Groei in de bouw zet door

De bouw groeit dit jaar naar verwachting met 4,5 procent. Toch blijft in deze tijd van steeds snellere technologische trends de bouw achter, constateert ING Economisch Bureau, waardoor de arbeidsproductiviteit minder toeneemt dan in andere sectoren en de prijzen stijgen. Kansen zijn er onder meer in het versneld digitaliseren en industrialiseren van het bouwproces. Dat werkt kostenbesparend en op die manier valt achterblijvende arbeidsproductiviteit te compenseren.

Ook betaalbare oplossingen in verduurzaming zijn kansrijk: in 2050 moet de totale voorraad energieneutraal zijn. Er moeten 50.000 gasloze nieuwbouwwoningen per jaar bijkomen en bestaande woningen en kantoren moeten worden verbouwd. Verder zien trendwatchers kansen in woningkrapte: speel in op ontwikkelen van flexibele, tijdelijke en betaalbare woonconcepten voor studentenhuisvesting en woningcorporaties.

In Europees perspectief presteert de Nederlandse bouw zeer goed, blijkt uit een in juni gepubliceerde rapport van Euroconstruct, een samenwerkingsverband van negentien Europese instituten die onderzoek doen naar de bouwmarkt. In 2017 en de jaren daarna is de Nederlandse nieuwbouwmarkt van utiliteitsgebouwen de meest dynamische in West-Europa.

Nederland hoort tot de vier sterkst presterende landen in woningbouw en renovatie van gebouwen. De ontwikkeling van grond-, water- en wegenbouwproductie is in Nederland Europees bezien gemiddeld. De groei van de bouw in Nederland is robuuster dan in veel andere sterk presterende landen. Een kanttekening is dat het productieverlies tijdens de crisis heel groot was. Het gevolg: zelfs in 2019 zal Nederland nog niet het productieniveau hebben van voor de crisis.

Wat helpt is dat het nieuwe kabinet tot en met 2020 twee miljard euro extra uittrekt voor een inhaalslag op gebied van infrastructuur. Vanaf 2021 komt er een jaarlijkse verhoging van 100 miljoen van het infrabudget en nog een eenmalig bedrag van 100 miljoen voor fietsinfrastructuurprojecten. Die extra middelen hebben natuurlijk een positief effect op de productie in de wegenbouw.

2. Meer efficiency

Een probleem in de bouw is dat, nu de vraag weer toeneemt, arbeid en materiaal schaars worden en de prijzen daarvan stijgen. Voor aannemers staat het rendement van projecten die al eerder voor een vaste prijs zijn aangenomen daardoor onder druk. Volgens trendwatchers hebben aannemers het meest te winnen bij versnelling van planningsprocedures bij gemeenten en het kunnen aantrekken van personeel.

In een artikel over trends in 2018 wijst Lorman Education Services erop dat goedkoper werken dan met modulaire bouw (zie trend 7) eigenlijk niet kan, maar er valt wel kostenbesparing te behalen in meer publiekprivate samenwerking en als je je als bouwbedrijf meer gaat toeleggen op ontwerp, zodat je daar geen tussenpersonen voor nodig hebt. En natuurlijk valt er geld te besparen door het gebruik van mobiele technologieën als wearables en sensoren, waarmee je kunt bijhouden hoe personeel werkt en hoe het met het materiaal staat.

Een ander voordeel is het kabinetsvoorstel om personeel bij ziekte minder lang door te betalen, zodat werkgevers eerder naar nieuw personeel kunnen zoeken. Als zij daarnaast ook langere tijdelijke contracten mogen afsluiten, kunnen mkb-bedrijven sneller en flexibeler hun capaciteit uitbreiden.

Toch is er op de korte termijn een tekort aan arbeidskrachten door de uitstroom tijdens de crisis en beperkte aanwas op de bouwopleidingen. Nu zetten bedrijven in op het werven van leerlingen voor die opleidingen en op zzp’ers en arbeidsmigranten, maar op veel plekken wordt de flexibele schil al maximaal ingezet. Werkgevers zullen moeten investeren in duurzame inzetbaarheid.

3. Duurzaamheid en energietransitie

Door de energietransitie staan grote netbeheerders van elektriciteit, warmte en water voor grote vervangings- en onderhoudsopgaven. De energietransitie wordt prioriteit van het nieuwe kabinet en dat levert installateurs veel werk op: “slimme”, efficiënte verlichting, airconditioning en verwarming in woningen en bedrijfsgebouwen dragen flink bij aan energiebesparing. Er waren al nieuwe energiebesparende technologieën, zoals zonnepanelen, warmtepompen en led-verlichting, maar nu zijn ze ook nog eens betaalbaar.

Daarnaast geven sensoren en big data meer gebruikersinzicht, waardoor ventilatie- en verwarmingssystemen en ruimtes efficiënter kunnen worden benut (Internet of Things). Voor de installatie hiervan is moeten wel meer mensen specifieke digitale vaardigheden opdoen. Daar ontbreekt het op de opleidingen namelijk nog wel eens aan. De verwachting bij andere deskundigen is dat de focus het komende jaar komt te liggen op ecologische en financiële voordelen van duurzaamheidsoplossingen: er komen meer groene businessmodellen.

4. Nieuwe technologieën: 3D-printen

Half oktober 2017 kreeg de Brabantse gemeente Gemert de wereldprimeur: een 3D-geprinte fietsbrug van acht meter lang werd geopend, gemaakt van voorgespannen en gewapend beton. Volgens bouwer BAM Infra zou de brug wel 40 vrachtwagens kunnen dragen. De brug bestaat uit 800 geprinte laagjes en is op locatie in elkaar gezet. In de toekomst zou dit wellicht al tijdens het productieproces samen kunnen vallen.

Met 3D-printers is minder materiaal nodig en is er minder afval. Het gaat vaak sneller en goedkoper dan traditioneel bouwen en je hoeft minder voorbereidingen te treffen. De TU Eindhoven gaat zelfs huizen printen in Eindhoven en wil met de 3D-betonprinter ook grotere bruggen, viaducten en andere bouwwerken maken. Op de lange termijn kan de techniek het bouwproces op zijn kop zetten, al is 3D-printen vooral geschikt voor maatwerk en neemt het kostenvoordeel met name toe bij ronde hoeken of wanden. Ook in de renovatie kan 3D grote voordelen opleveren.

Nieuwe (mobiele) technologieën leveren vooral de broodnodige flexibiliteit in het bouwproces. 3D-printen is maar één van de nieuwe technologische innovaties in de bouw die worden verwacht in de komende jaren. Andere innovaties zijn bijvoorbeeld Virtual en Augmented Reality (zie verderop), Big Data, Internet of Things, self healing materials, drones, chips en sensoren en robotica.

Robots worden eigenlijk nauwelijks nog gebruikt in de bouw, maar kunnen wel veel verschillende werkzaamheden in de bouw uitvoeren, zoals eenvoudig verschillende bouwdelen produceren. Ze kunnen gemakkelijker functioneren in een fabrieksomgeving dan in de buitenlucht en zijn prima geschikt voor free-format architectuur. Een architect functioneert straks als digitale bouwmeester binnen het bouwproces, verwacht bijvoorbeeld Studio RAP (Robotics, Architecture & Production) in het ING-rapport Technologie in de bouw (2016).

5. Virtual Reality belangrijk voor architecten

Virtual Reality (VR) en Augmented Reality (AR) worden belangrijker in 2018. De technische mogelijkheden in de bouw zijn de afgelopen jaren al enorm toegenomen met mobiele technologieën, de cloud en de mogelijkheden om met iedereen contact te leggen en via allerlei kanalen te communiceren. Bouwbedrijven maken al meer gebruik van VR en AR en nu is al te zien hoe dit de manier van visualiseren van bouwprojecten voordat de bouw is begonnen heeft veranderd. Het stelt belanghebbenden in staat om de bouwplaats te bekijken zonder dat ze er echt hoeven te zijn.

Feit is dat technologische ontwikkelingen ervoor hebben gezorgd dat wat VR belooft nu ook echt kan worden geleverd en ook nog voor een redelijke prijs. Vroeger veroorzaakte VR-ervaringen nog wel eens misselijkheid onder gebruikers, maar nu onder meer het “renderen” van 3D-beelden door meer geavanceerde software en hardware is verbeterd is die kwelling grotendeels voorbij.

Ook headsets zijn veel lichter geworden, waardoor ze gemakkelijker te dragen zijn en er meer mogelijkheden zijn om te bewegen in de virtuele omgeving en voor interactie met objecten. Een andere verbetering is dat je een Bouw-Informatie-Model (BIM) kunt converteren naar een VR-simulatie. Met die ervaring kan een stakeholder zich beter verbinden aan een ontwerp van een gebouw en ermee in contact treden. Eventuele gewenste wijzigingen kunnen direct worden aangebracht, en niet tijdens het bouwproces, wat weer minder vertraging betekent.

6. Augmented Reality op de bouwplaats

Waar VR meer impact heeft en zal hebben op architectuur en ontwerp, zal AR op verschillende manieren een rol spelen op de bouwplaats.

De techniek is nog in ontwikkeling en nog niet breed in gebruik, maar bijvoorbeeld QR-codes en GPS zullen binnen afzienbare tijd normaler worden in de bouw. Met het gebruik van handsfree peripherals kan personeel gewoon doorwerken, terwijl ze de informatie ontvangen.

Een voorman kan op de bouwplaats lopen en het ontwerp vergelijken met de bouwrealiteit op dat moment. Een projectleider kan op de bouwplaats informatie via AR opnemen en doorsturen naar ontwerpers om dingen te verduidelijken als er problemen zijn.

Ook kun je met AR het meest efficiënte bouwschema opstellen en een logistiek plan ontwikkelen voor bouw van steigers, aanlevering van materiaal en materiaalopslag. Het zou zelfs mogelijk moeten zijn via AR te berekenen welke materiaal is gebruikt, wat nog nodig is en waar je dat het snelste kunt vinden en laten aanleveren.

7. Meer modulaire bouw

Een andere trend die zich in 2018 zal voortzetten is modulaire bouw: het monteren van volledige gebouwen met behulp van in de fabriek samengestelde modules. Ook Lorman constateert dat, nu snelheid een belangrijke factor is, de bouw steeds meer met modulaire bouw zal gaan werken, zoals het maken van pop-up gebouwen, juist permanente modulaire gebouwen voor grote bedrijven of instituten (Google, Yale University) of prefabhuizen voor particulieren.

Bijkomend aantrekkelijk voordeel voor particulieren en bedrijven is dat deze bouw energiezuinig is, ook in gebruik. In de Verenigde Staten zouden bedrijven in modulaire gebouwen 35 procent minder energie verbruiken dan bedrijven in traditionele gebouwen (bron: EPA). Daarbij is er ook bijna geen bouwafval, omdat modulaire gebouwen veelal in de fabriek (off-site) worden gemaakt. Volgens een recent rapport (WRAP) zou door die manier van werken het bouwafval met 90 procent kunnen worden verminderd.

8. Internet of Things standaard in bouw nieuwe projecten

“Game changers”, dat zijn big data en het Internet of Things (IoT) in de bouwwereld, en vooral voor de installatiebranche, stelt Robert Koolen, directeur Strategie en Beleid van Heijmans in het rapport Technologie in de bouw van ING Economisch Bureau. Het bouwbedrijf installeert in alle nieuwbouw standaard domotica: producten en diensten op het gebied van comfort, gemak en veiligheid. Volgens hem krijgen kleine en middelgrote bouwers het hierdoor moeilijk. Die moeten mee of worden uiteindelijk capaciteitsleverancier.

Daan van der Vorm, CEO van bouwbedrijf VORM uit Papendrecht, zegt in dezelfde uitgave dat zijn bedrijf ook standaard domotica in huizen wil maken. Als innovatie zoekt hij nieuwe combinaties met andere marktpartijen. Ook hij ziet het Internet of Things en big data als game changers die de markt van domotica de komende jaren echt zal openbreken. Big data in combinatie met smart grids zullen er volgens hem toe leiden dat er uurtarieven voor stroom komen en apparaten aan gaan als het tarief het laagst is.

Gebouwen en installaties zullen richting 2025 op grote schaal zijn verbonden door het Internet of Things. Die connecties zullen in combinatie met meer rekenkracht en sensortechnologie leiden tot installaties in gebouwen die grote hoeveelheden data genereren. Die data zorgen voor nieuwe functionaliteiten voor gebruikers, maar ook voor informatie voor efficiënter onderhoud aan die gebouwen. Dan is zogenoemd predictief onderhoud mogelijk: onderdelen worden pas vervangen als uit metingen blijkt dat dit echt nodig is.

Big data zijn hiervoor essentieel. Het Internet of Things zal in 2018 wereldwijd tot 6 miljard verbonden apparaten hebben geleid, voorspelde het Amerikaanse onderzoeks- en adviesbureau Gartner in 2015. Voor deze data-uitwisseling tussen producten, apparaten en machines heb je vooral snelheid nodig, want snelheid biedt concurrentievoordeel. Het is tevens één van de belangrijkste redenen waarom T-Mobile enorme investeringen doet in de snelheid van zijn mobiele netwerk. Dit jaar werd bekend dat T-Mobile van alle providers het snelste mobiele netwerk van Nederland biedt.

9. Verbeterde veiligheid op de werkvloer

In de bouw zijn al sinds jaar en dag de meeste ongelukken op de werkvloer, maar met betere (mobiele) technologieën en procedures valt daar veel in te verbeteren. Zo zijn er speciale beveiligingsapps die ongelukken kunnen voorkomen en zorgen voor betere communicatie op de werkvloer. Een snel mobiel netwerk is voor deze ontwikkelingen eveneens essentieel.

Na het analyseren van veiligheid op de bouwplaats kunnen protocollen worden gemaakt en kan deze informatie via de app direct en efficiënt naar iedereen worden verstuurd. Ook met VR en AR kan de veiligheid op de bouwplaats sterk worden verbeterd. Waar eerder soldaten, chirurgen en piloten met VR-simulatie werkten, kan deze ook goed worden gebruikt op de bouwplaats. Met AR kunnen bouwvakkers op de plek waar ze aan het werk gaan een checklist in beeld krijgen over veiligheid daar en tegelijk naar een 3D-BIM-model ervan kijken.

10. Online en mobiel klussers boeken

Meegaan met je tijd als professional in de bouw betekent ook online en mobiel zichtbaar zijn en daar je diensten aanbieden. Connectiviteit, big data en computing power hebben de ontwikkeling van digitale marktplatforms mogelijk gemaakt. Die werken vooral goed in sterk gefragmenteerde markten, zoals de onderhoudsmarkt voor particuliere huiseigenaren. In 2015 werd naar schatting 800 miljoen euro aan opdrachten via internet vergeven, ongeveer 8 procent van alle opdrachten. Naar verwachting is dit aandeel in 2020 opgelopen tot 25 procent.

Werkspot.nl is met een marktaandeel van 40 procent (2015) de belangrijkste speler in de online bouwmarkt. Momenteel staan er volgens Werkspot 2 miljoen klussen op het platform en hebben zij meer dan 8200 vakmensen in het netwerk. Er staan ook bijna 230.000 reviews van deze vakmensen door huiseigenaren op. Naast Werkspot is er natuurlijk Marktplaats, maar er zijn ook spelers voor het hogere segment (Casius) en het middensegment (Kluswebsite). Prijzen van klussers zijn via deze platforms ook transparant.

Consumenten kunnen zo aanbiedingen op prijs vergelijken. Met big data brengt Werkspot door middel van een algoritme klussers en particulieren op de meest optimale manier samen. Via de app kun je ook foto’s van de klus uploaden en telefonisch contact leggen met een vakman. De opkomst van deze klusplatforms kan in potentie voor een grotere vraag zorgen, omdat de consument hierdoor gemakkelijker klussen uitbesteedt en al dit soort zaken via zijn of haar mobiel kan regelen.